مقدمه فی الموسیقى التقلیدیه الإیرانیه

تعود الموسیقى التقلیدیه الإیرانیه إلى فترات ما قبل المیلاد، وقد تم تناقلها شفهیًا من جیل إلى جیل. ومع مرور الوقت، نجت فقط القطع التی لاقت صدى لدى الجمهور، متطوره إلى الأشکال التی نعرفها الیوم. فی إیران القدیمه، کانت هناک ثلاثه أنواع رئیسیه من الموسیقى: الموسیقى الطقسیه أو الدینیه، الموسیقى المحکمه أو الاحتفالیه، والموسیقى الحربیه.

التعریف العام بالموسیقى التقلیدیه

یمکن تتبع شعبیه الموسیقى فی إیران إلى هجره الآریین إلى المنطقه. تشیر الاکتشافات الأثریه إلى أن مصطلح "خانیا" أی الموسیقى، موجود فی إیران منذ آلاف السنین. ویعتقد أن أحد أقدم الآلات الموسیقیه الإیرانیه، آله البربط، قد تم ابتکارها حوالی 800 قبل المیلاد.

خلال الفتره الأخمینیه، کانت الموسیقى الإیرانیه تستخدم فی الطقوس الدینیه وفی المحاکم الرسمیه. وأصبح مصطلحا "خانیا" و"خانیا-غاری" (الموسیقیّه) شائعین خلال العصر الساسانی. وقام بارباد، أحد أقدم الملحنین فی الشرق الأوسط، بابتکار أحد أول الأطر الموسیقیه المسماه "خسروانی".

تشیر الموسیقى التقلیدیه إلى التراکیب المستمده من الثقافه والعادات، التی تم صقلها عبر الزمن لتصل إلى أشکالها المعاصره الیوم. وتشمل هذه الموسیقى التقلیدیه الإیرانیه والموسیقى المحلیه (الفولکلوریه).

التأثیر الجغرافی للموسیقى التقلیدیه الإیرانیه

على الرغم من أن هذه الموسیقى نشأت فی إیران، إلا أنها أثرت على التقالید الموسیقیه فی آسیا الوسطى، أفغانستان، باکستان، أذربیجان، أرمینیا، ترکیا، والیونان.

مقدمه عن أنظمه الموسیقى التقلیدیه (الدوستگاهات)

الستار
تشمل الموسیقى التقلیدیه الإیرانیه، المعروفه أیضًا بالموسیقى الکلاسیکیه أو موسیقى الدوستگاه، دوستگاهات (الأوضاع الموسیقیه)، الألحان، والتراکیب الصوتیه. ومنذ آلاف السنین وحتى الیوم، تم تناقل الموسیقى شفهیًا، وبقیت القطع الأکثر جاذبیه وفهمًا متاحه.

دوستگاه شور
یعتبر هذا الوضع المحوری فی الموسیقى الإیرانیه، ویشکل أساسًا للعدید من التراکیب مثل التصنیف (الأغانی)، الأربعه أذرع (قطع موسیقیه)، والأغانی الفلکلوریه الإقلیمیه.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): کرشمه، نغمه، حزین، زیرکش، سلمک، أبو عطا بوزورغ، مجلس افروز، دو بیتی، رضوی، شاهناز، مثنوی، بیات کرد، ضرب-أصول، شهرآشوب.

الأنماط الصوتیه المرتبطه (آواز): أبو عطا، بیات ترک، أفشاری، دشتی، بیات کرد.

قطعه نموذجیه: "یاد أیام" – الملحن: داریوش بیرنیاکان؛ المغنی: محمد رضا شجریان.

دوستگاه سه‌گاه
یعد من أقدم الأوضاع الإیرانیه، ومناسب بشکل خاص للتعبیر عن الحزن والکآبه.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): درامد سه‌گاه، زنگ شتر، جغنایی، کرشمه، شاه خطایی، مثنوی، زابل، نافیر، مسیحی، مویه، بسته نگار، مخالف، نغمه، حزین.

الأسلوب الصوتی: یُعرف سه‌گاه بوضعه الحزین العمیق، وقد وصفه روح الله خالقی بأنه "تذکیر بمعاناه أجداد الإیرانیین". یرتبط أفشاری فی المقامات لکنه مستقل ضمن الریبرتوار التقلیدی.

قطعه نموذجیه: "رسوای زمانه" – الملحن: همایون خرم؛ المغنی: علیرضا قربانی.

دوستگاه چهارگاه
یعد هذا الوضع محفزًا، ویوصى به تقلیدیًا للاستیقاظ المبکر لزیاده الحیویه الصباحیه.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): درامد، پیش زنگوله، نغمه، کرشمه، مویه، زنگ شتر، زابل، بسته نگار، فرود، حصار، مخالف، حاجی حسنی، مغلوب، نغمه، حزین، هدی، پهلوی، رقص، منصوری، لازگی، متن و حاشیه، رنگ شهرآشوب.

الأسلوب الصوتی (آواز): عموماً حیّ ونبیل، مناسب للتراکیب الملحمیه.

قطعه نموذجیه: "سلام" – من ألبوم صباحگاهی لعلی زاده.

دوستگاه همایون
یتسم بهاله مهیبه وحزینه، ویثیر مشاعر عمیقه ونبل. العدید من الترانیم والألحان الإقلیمیه فی إیران تُؤدى بهذا الوضع.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): چکاوک، بیداد، نی داوود، عشقاق، باوی، ابولچب، رواندی، موره، لیلی و مجنون، طرز، نوروز عربی، نافیر، فرانگ، زابل، بیات أجام…

الأسلوب الصوتی (آواز): شوشتی و بیات أصفهان مرتبطان بهذا الوضع. وصفه خالقی بأنه "رائع، هادئ، ساحر وجمیل".

قطعه نموذجیه: "هوای گریه" – الملحن: محمد جواد زارعیان؛ المغنی: همایون شجریان.

دوستگاه ماهور
ماهور حیوی ومبهج وینبعث منه طاقه مؤیده للحیاه، على عکس همایون الحزین.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): درامد، گشایش، مقدمه داد، داد، مجلس افروز، دلکش، خسروانی، خاوران، طرب‌انگیز، نیشابورک، طوسی، مرادخانی…

الأسلوب الصوتی (آواز): ینقل ماهور الشجاعه والسعاده والأمل؛ ویمکن تعزیزه بالشعر لإضفاء طابع عظیم.

قطعه نموذجیه: "مرغ سحر" – الملحن: مرتضی نی داوود؛ المغنی: محمد رضا شجریان.

دوستگاه نوا
یوازن بین الفرح والحزن، ویتمیز بطابع صوفی وعمیق.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): درامدها، کرشمه، گردانیه، بیات راجه، عشقاق، ماهر، حزین، زنگوله، نهفت، گوشت…

الأسلوب الصوتی (آواز): مرتبط بدشتی فی التصنیف المقامی، لکنه یمتلک طابعًا فریدًا هادئًا وروحیًا.

قطعه نموذجیه: "چرا رفتی؟" – الملحن: طهمورس پورناظری؛ المغنی: همایون شجریان.

دوستگاه راست‌پنجگاه
وضع أقل شهره، مشابه لماهور لکنه یمتاز بعبارات وإیقاعات ونغمات استراحه ممیزه.

الأوضاع الفرعیه (غوشه‌ها): درامد، زنگ شتر أو ناقوس، زنگوله، نغمه، خسروانی، روح افزا، پروانه، پنجگاه…

قطعه نموذجیه: "سامان بویان" – الملحن: کیهان کلهر؛ المغنی: محمد رضا شجریان.

الخاتمه

لقد تم نقل الموسیقى التقلیدیه الإیرانیه، التی تشمل الأوضاع، الألحان، والأسالیب الصوتیه، شفهیًا لآلاف السنین. فی إیران القدیمه، کانت الموسیقى تحتل أعلى مکانه ثقافیه وروحیه، واعتبرت "صوت الله". قدم هذا المقال نظره عامه على الموسیقى الإیرانیه الأصیله وقدّم الأوضاع الرئیسیه، الأوضاع الفرعیه، وبعض القطع النموذجیه.